БОТИР УМИДЖОНОВ

(1933-2004)

Ўзбекистон халқ артисти, моҳир хор дирижёри ва композитор Ботир Умиджонов Ўзбекистон Бастакорлар уюшмаси сафига 1982 йили қабул қилинган. Унинг дирижёрлик фаолияти республикамиз кўп овозли хор санъатини ривожлантиришда алоҳида ўрин эгаллайди. 1960 йилда Ўзбекистон радиоси ҳузурида у ташкил этган хор жамоаси маданий ҳаётимизда муҳим роль ўйнаб келмоқда. Ўзбек ва бошқа халқлар анъанавий қўшиқ, лапар, ашулаларини кўп овозли хор учун мослаштириб, композиторларнинг оригинал хор асарларини моҳирона ижро этиб, бу жанр ривожи ва тарғиботига катта ҳисса қўшди.

Умиджонов Ботир Ҳошимович Душанбе шаҳрида 1933 йилнинг 31 январида таваллуд топди. Унинг оиласи 1939 йили Тошкентга кўчиб келади. Ботир 1941-1948 йилларда болалар меҳрибонлик уйида тарбияланади, хор ва драма тўгаракларига қатнашади. 1952 йилдан Ҳамза номидаги Тошкент мусиқа билим юртининг хор-дирижёрлиги бўлимига ўқишга киради ва Ўзбек давлат филармониясининг акапелла хорига ишга жойлашади. 1955-1960 йилларда Тошкент давлат консерваториясининг хор дирижёрлиги факультетида Е.А.Гудкова синфида таълим олди. 1960 йилда республика радиоси ҳузурида хор жамоасини тузади ва 1993 йилга қадар бу жамоанинг бадиий раҳбари ва бош дирижёри бўлиб ишлайди.

Ботир Умиджонов композиторлик мутахассислигидан дипломга эга бўлмаса ҳам унинг амалий тажрибаси йилдан йилга ўсиб, мусиқанинг турли жанр ва шаклларида ижод қилиб, миллий оҳанглар негизида мусиқий асарлар яратди. Унинг ижодида хор учун ёзилган асарлар устувор аҳамиятга эга. Композиторнинг қалами остидан қуйидаги оригинал акапелла хор асарлари бунёдга келди: «Эй санам» (Ҳамза сўзи), «Гўзал» (М.Туробов сўзи), «Жангчи қабрида» (Маҳбуба Раҳим қизи сўзи), «Олтин водий» (Ҳ.Шарипов сўзи), «Тарихий имзо» (Б.Исроилов сўзи), «Рубоий» (У.Хайём сўзи), «Рубоий» (Навоий сўзи), «Рубоий» (Ҳ.Деҳлавий сўзи), Акапелла (жўрсиз) хор сюиталари: тожик халқ қўшиқлари асосида «Дилбаруме» номли сюитаси, тўрт қисмли «Бахт нури» (О.Ҳайдаров, М.Ашурбоев, У.Мирзаев ва Ж.Умаровлар сўзлари) сюитаси, Д.Зокиров билан ҳамкорликда «Асрим садоси» (Ойбек сўзи) кантатаси, татар халқ қўшиқлари асосида «Яшлар уйюни» сюитаси, «Ўйнанг, дилдоралар» (Ҳ.Муҳаммад сўзи), «Табрикнома» (Ойбек сўзи), «Байрам ғазали» (Ҳ.Ғулом сўзи) каби ноёб хор асарлари, ўзбек ҳалқ чолғулари оркестри жўрлигида хор поэмаси.

Композитор ўтган йиллар давомида кўп овозли хор учун мослаб турли халқ қўшиқларини қайта ишлаган: ўзбек халқ қўшиқларидан «Ёр нималар девдим сизга», «Олмача анорингга балли», «Қора соч», «Ўзганча», «Жон Андижон», «Илилла ёрим», «Хуршиди жаҳон келди», «Гал бери», «Бахт ялласи» (Н.Ҳасанов мусиқаси, А.Пўлат сўзи), «Сегоҳ» (Ш.Хуршид сўзи), «Чоргоҳ» (Фурқат сўзи), «Сараҳбори Наво» (Ҳофиз сўзи), «Зарафшонда тўй бугун» (Отаев сўзи); уйғур халқ қўшиқларидан: «Ўйнамду яхши», «Колхоз ёшлари»; қирғиз халқ қўшиқларидан: «Қобузчи», «Қизил гул», «Ой тобо»; қозоқ халқ қўшиғи «Япурай»; қорақалпоқ халқ қўшиқларидан: «Чинбай», «Мунгли қиз», «Дад алингнен»; тожик халқ қўшиқларидан: «Гар намедони бидон», «Дилиман»; озарбайжон халқ қўшиғи «Чал ойна» ва бошқалар профессионал ва ҳаваскор хор жамоаларининг репертуарида муносиб ўрин эгаллаган.

Б.Умиджонов замондош ва классик шоирларнинг шеърларига кўплаб қўшиқ ва романслар яратди, масалан: «Дилрабо» (А.Исроилов сўзи), «Ёр ўзинг» (А.Пўлат сўзи), «Оромижон тун» (Т.Ражабий сўзи), «Билганмисиз» (Ў.Рашид сўзи), «Мени эслагин» (Х.Салоҳ сўзи), «Гул барги» (Ҳ.Яҳё сўзи), «Баҳория» (М.Бахти сўзи), «Ошиқ» (Жомий сўзи), «Сандадир кўзларим» (Ойбек сўзи), «Эшитдим» (Э.Самандаров сўзи), «Айрилиқ ўтида» (Қ.Мақсумов сўзи), «Жонон хиромон» (Аминзода сўзи), «Севги» (Ойбек сўзи), «Соч оқлиги — кўнгил оқлиги» (Миртемир сўзи), «Ҳажир» (Нодира сўзи), «Мо руи Самарқанд» (М.Бахти сўзи), «Олисдаги ёримга» (З.Обидов сўзи) ва бошқалар.

Шунингдек, Б.Умиджонов қуйидаги радио спектаклларга мусиқа басталади: «Одам бўлиш қийин», У.Умарбеков романи асосида «Жийда гуллаганда» ва «Афросиёб гўзали» (М.Қориев қиссаси ва романи асосида), «Ўтган кунлар» (А.Қодирий романи асосида). 1990-йилларда Ю.Ражабий номидаги Жиззах вилоят театри саҳнасида «Зулмат ютган зиёкор» (Ў.Рашид пьесаси) ва Муқимий номидаги мусиқий театр саҳнасида «Оқибат» (Р.Маъдиев пьесаси) мусиқали драмалари бунёдга келди. «Шиддат» (режиссёр У.Назаров) номли ўзбек бадиий фильмига мусиқа басталади.

Ботир Умиджонов композиторлик, дирижёрлик ва жамоатчилик фаолияти билан замонавий ўзбек мусиқа санъатининг ривожланишига катта ҳисса қўшгани учун «Ўзбекистон халқ артисти» фахрий унвони билан тақдирланган.