Ташкилий тузилмаси
ЎЗБЕКИСТОН КОМПОЗИТОРЛАРИ ВА БАСТАКОРЛАРИ УЮШМАСИ

 

АНОНС

Дш Сш Чш Пш Ж Ш Як
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30

                                  ТЎХТАСИН ҒАФУРБЕКОВ

(1939)

Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби, Ўзбекистон давлат консерваторияси профессори, санъатшунослик фанлари доктори, мусиқашунос Тўхтасин Ботирович Ғафурбеков забардаст олимлардан биридир. У ўзининг илмий тадқиқотчилик, ўқитувчилик ва жамоатчилик фаолияти билан нафақат мусиқашунослик фанига, балки замонавий ўзбек мусиқа санъатининг тарғиботига ҳам катта ҳисса қўшиб келмоқда.

Унинг ўзбек ва бошқа тилларда нашр этилган мақола ва монографиялари, Шарқ-Ғарб мавзуларидаги тадқиқотлари, илмий-маърифий ва ўқув нашрлари, қатор радио ва телевидение дастурлари, Ўзбекистон ва хорижий мамлакатларда ўқиган маърузалари эътиборга сазовордир.

Тўхтасин Ғофурбеков Фарғона шаҳрининг Янгисой маҳалласида 1939 йили 7 май куни таваллуд топди. Болалигидан ота-онасидан айрилган Тўхтасин 1946 йилдан болалар уйида тарбияланади. У ерда аккордеон, фортепиано, трубада чалишни ўрганади ва Уста Олим Комилов номли 1-болалар мусиқа мактабида дамли чолғулар, мусиқа назарияси ва фортепиано фанлари сирларини қунт билан ўзлаштира бошлайди.

1957 йили Тошкентга келиб Ҳамза номидаги мусиқа билим юртининг мусиқа назарияси бўлимига ўқишга киради. Унинг мусиқашунос сифатида вояга етишида устози Е.А.Финченконинг хизматлари ниҳоятда катта.

1961 йили билим юртини битиргач, Тошкент давлат консерваториясининг мусиқашунослик факультетига ўқишга кириб Н.Ф.Орлов, Ю.Г.Кон, фортепианодан К.М.Успенская синфларида таҳсил олди. 1962-1965 йилларда ҳарбий хизматда дамли оркестр ва ҳаваскорлик тўгаракларига раҳбарлик қилди. Армия сафидан қайтиб, консерваторияда ўқишни давом эттиради. 1969 йили «Фольклор ва композиторлик ижодиёти (Ғарбий Европа, рус ва Ўзбекистон муаллифлари мисолида)» мавзуидаги диплом ишини якунлайди. Шу даврдан консерваторияда ўқитувчи, Санъатшунослик институтида кичик илмий ходим сифатида фаолият кўрсатди.

1967 йилдан эътиборан Фарғона водийси, Тожикистон, Қирғизистоннинг айрим ҳудудларида давом топган мусиқа меросини тўплаш ва кейинчалик ноталаштириш ҳам Т.Ғафурбеков фаолиятига айланди.

1970 йили Ўзбекистон Бастакорлар уюшмасига қабул қилинди, 1971 йили кенгаш ҳайъатига сайланди, 1979-1982 йиллари уюшманинг фольклор шўъбасига, 1982-1985 йиллари мусиқа танқидчилиги ва мусиқашунослик шўъбасига раҳбарлик қилди.

Т.Ғафурбеков 1970-йилларда консерваторияга асосий ишга ўтади, “Ўзбек мусиқаси тарихи” ва «XX аср Ғарб мусиқаси» курсларини қайтадан тузади. «Мусиқанинг элементар назарияси» (1980й.), И.Способиннинг «Мусиқа шакли» (1982й.), В.Левикнинг «Чет эл мусиқаси тарихи» (1984й.) адабиётларини ўзбек тилига таржима қилади, муаллифлар гуруҳи яратган «Ўзбек мусиқаси тарихи» (1981й.), О.Н.Азимованинг «Гармония» (2000й.), И.Акбаровнинг «Мусиқа луғати» (1987й. янги нашри - 1997й.) сингари қатор дарсликларнинг ўзбек тилидаги нашрларига махсус муҳаррирлик қилди.

1960-йиллардан эътиборан нашр этила бошланган илк тадқиқотлариданоқ, ёш олим ўзбек мусиқаси тарихи, замонавий композиторлик ижодиёти муаммолари билан чегараланмай, Ғарб ва қардош халқлар мусиқасига фаол мурожаат эта бошлайди. «Боқий образлар саҳнада», «Янги симфониялар», «Новосибирскда илмий анжуман» каби мақолалар шулар жумласидандир. Т.Ғафурбековнинг қатор мақола ва тадқиқотлари маҳаллий рўзнома, журналлар ва тўпламлардан ташқари Москва, София, Бухарест, Олмаота, Ҳиндистон, Япония, Париж каби шаҳарларда хорижий тилларда нашр этилди. 1995 йилдан Ўзбекистон Республикаси Миллий мусиқа кенгаши раис ўринбосари, 2000-2006 йилларда эса раиси сифатида фаолият кўрсатди.

 

Т.Ғафурбеков қуйидаги илмий-назарий, тарихий асарларнинг муаллифидир:

1)    Монографиялар: «Фольклорные истоки узбекского профессионального музыкального творчества. (1984й.), Творческие ресурсы национальной мелодии и их преломление в узбекской музыке (1997й.), “Ўзбек бастакорлик санъати: тарих, тақдир, келажак” (Т., 1997), Сайланма (Т.,2009).

2)    120 дан ортиқ илмий-назарий мақолалар, шулар жумласидан: «Об обработках узбекского песенного фольклора» (В кн. «История и современность. Проблемы музыкальной культуры народов Узбекистана, Туркмении и Таджикистана. Москва, 1972), «К истории изучения музыкального творчества в Средней Азии» (В.кн.: Проблемы музыкальной науки Узбекистана. Ташкент, Фан, 1973), «Обработки народных песен» (В кн. История узбекской сов музыки. Том II (1945-1967). Т., 1973); «Мобильные ресурсы узбекской мелодии» (В кн. Взаимообогащение музыкальных культур народов Средней Азии и Казахстана. Т., 1977); «Камерно-инструментальная музыка» (В кн.: История узбекской музыки. Москва, 1979); «Народно-национальные истоки узбекской камерно-инструментальной музыки» (В кн. Музыкальная культура Москва, 1981), «Макомы в узбекской музыкальной драме и оперы» (В кн. Профессиональная музыка устной традиции народов Ближнего, Среднего Востока и современность - Т., 1981), «Жанрово-интегративные процессы в узбекской музыкальной драме» (В сб. Вопросы теории, истории и исполнительства в музыке сов Узбекистана. - Т.; 1984); «Пора интенсивного возмужания» (журн. «Сов Музыка». 1981. №7); «Узбекская музыка: свершения и перспективы» (совм. С.Р.Абдуллаевым, журн. «Сов музыка». 1982. №12); «Б.Асафьев о музыке устной традиции» (В кн. Б.В.Асафьев и сов.музыкальная культура. Москва, 1986); «Б.Асафьев об узбекском музыкальном наследии» (В.сб.Музыка народов Азии и Африки. Вып.5. Москва, 1987); «Узбекское инструментальное наследие» статья-рецензия на книгу Ф.М.Кароматова «Узбекская инструментальная музыка. Наследие», Музыкальная фольклористика. (Вып.3. Москва, 1986), «Творцы монодийных произведений в Средней Азии» (В кн.: Традиции музыкальных культур народов Ближнего, Среднего Востока и современность. Москва, 1987). «Авторская индивидуальность в узбекской традиционной музыке» Экспресс-информация. (Серия «Музыка». М. 1988); «Барбадово искусство: суть и судьба» (В кн. Борбад и художественные традиции народов Центральной и Передней Азии. Душанбе, 1990); «Искусствоведение Узбекистана: обретения, потерии, перспективы» (В кн. Бухара и мировая культура. Первый международный симпозиум. Бухара, 1993); Разделы «Музыкальная драма» (В кн. История музыки Средней Азии и Казахстана. Москва, 1995); Раздел «Музыка» (В кн.: Амир Темур в мировой истории. Издание ЮНЕСКО: Париж-Ташкент, 1996); «Музыкальное искусство эпохи Темура и Темуридов» (Журн. «Общественные науки в Узбекистане» 1996, № 5-6-7-8); «Искусствознание Узбекистана: от прошлого к грядущему» (В кн. Ўзбекистон санъатшунослиги муаммолари. Тошкент, 1997); Раздел «Музыка» (В кн. Хива-город тысячи куполов. Издание ЮНЕСКО: Париж-Ташкент, 1997); «Музыка эпохи Амир Темура и его образ в творчестве композиторов Европы (Материалы Международного симпозиума: Бонн - Ташкент, 1997). Ўзбек тилидаги нашрлар: «Ўзбек сов энциклопедияси». I-ХIV томлар (Тошкент, 1971-1980). «Ғарбий Европада мусиқа жанрларининг юзага келиши. В.А.Моцарт» (Сов Ўзбекистони санъати. 1978. №5); «Людвиг ван Бетховен» (шу журнал. 1978. №9), «Самарқанднома» // шу журнал. 1979. № 3; «Мерос ва композитор» // шу журнал. 1979. № 9; «Мутал Бурҳонов. Ижодий қиёфа». // шу журнал. 1979. №11; «Камер чолғу мусиқа». Ўзбек мусиқаси тарихи. Тошкент, 1980; «Ижоднинг олтин қирраси» //Сов. Ўзбекистони санъати. 1986. №11; «Шарқ хорижий Ғарб мусиқасида» // «Санъат» журнали. 1990. №3; «Навоий ва мусиқа». Муаммога бир назар. «Навоий» альманахи. № 1 (ўзбек, инглиз ва рус тилларида). 1991; «Дебоча» - уч аллома Ражабийлар. «Ражабийхонлик» тўплами. Тошкент. 1994; «Келинчакдек ораста юртни кўрдим» // «Гулистон». 1995. № 1; «Бобур мусиқа хусусида» // шу журнал. 1994. № 1; «Мустақил тафаккур тилаги». Санъатшунослик ниҳоллари. - Тошкент, 1995; «Қалб мавжидан чиққан садолар». М.Бурҳонов ва Т.Ғафурбековлар билан суҳбат. //Тафаккур. 1996. № 2; «Мусиқа»: Ўзбекистон Республикаси энциклопедияси. - Т., 1996; «Мусиқа»; Амир Темур жаҳон тарихида. ЮНЕСКО нашри: Париж-Тошкент, 1996; «Темурбек ва темурийлар даври мусиқа илми». Амир Темур даврида фан ва таълим Ренессанси. - Т., Ўз. Республикаси ФТДҚ нашри, 1996; «Самарали ҳамкорлик». Далварзинтепа Шаҳристони. Токио, 1996; «Мусиқа»; Хива — минг гумбазлар шаҳри. ЮНЕСКО нашри: Париж-Тошкент, 1997; «Муқаддима» ва «Ўзбекистон санъатшунослиги; борлиқлар, йўқотишлар, келажак». Ўзбекистон санъатшунослиги муаммолари. Тошкент, Фан, 1997; «XX аср ўзбек мусиқаси ва Юнус Ражабий». Мусиқа ижодиёти масалалари. 1-китоб. - Тошкент, 1997; Шу мақола //Жаҳон адабиёти. 1997. № 3; «Шарқ-Ғарб бадиий жараёни тадқиқ ва таҳлил янги минг йиллик арафасида». Марказий Осиё санъати; тарихий тараққиётнинг ўзига хослиги. Т., 1997; «Амир Темур даври мусиқа санъати. Соҳибқирон қиёфаси Европа опера ижодиётида». -Мустақил Ўзбекистон тарихи ва тараққиётида Амир Темур роли ва ўрни. - «Конрад Аденаур» ва «Амир Темур» жамғармалари нашри. Берлин-Тошкент, 1997., Музыкальная критика на переломе эпох.//Актуальные проблемы музыкальной науки и музыкального образования. Алматы, 2005, М.Таджиев симфонияларига қиёсий назар.//Санъатшунослик масалалари. 3-тўплам. Т., 2007.

3) Чет тиллардаги нашрлар: «Сайфи Жалил ва унинг 1 -«Самарқанднома» симфонияси. //Дни узбекской музыки в Народной Республике Болгарии. - София. 1978. - болгар тилида; «Впервые исполнено в Ташкенте». // Музыка. 1978 . № 5 - румин тилида; «Алишер Навоий ва мусиқа» «Навоий» альманахи 1991. 1.- инглиз тилида; «Алишер Навоий ва Эрон маданияти».// Вклад Иранских народов в развитие мировой цивилизации. - Душанбе, 1992. - рус. инглиз ва форс тилларида; «Самарали ҳамкорлик». Далварзинтепа Шахристони. - Токио, 1996. - япон тилида; «Мусиқа»; Темурийлар Ренессанси. - ЮНЕСКО нашри: Париж, 1996. - француз тилида; Шу мақола, - инглиз тилида; «Мусиқа»: Хива — минг гумбазлар шаҳри. ЮНЕСКО нашри: Париж, 1997. –француз ва  инглиз тилларида; «Мусиқа»: Бухоро — Шарқ дурдонаси. ЮНЕСКО нашри: Париж, 1997. - француз тилида. «Музыка эпохи Амира Темура», «Образ Амира Темура в творчестве композиторов Европы» //Роль и место Амира Темура в истории и развитии Независимого Узбекистана. - Берлин-Ташкент 1997 и 2000 - в двух томах: на немецком, узбекском, русском и английском языках.

 

Мусиқашунос олим Т.Ғафурбеков ўзбек мусиқа санъати ва мусиқа фанини ривожлантириш жараёнида қилган меҳнатлари учун 1988 йили «Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби» фахрий унвони, 2014 йилда “Эл юрт ҳурмати” ордени ва медаллар билан тақдирланган.